Chào bạn, có lẽ bạn cũng giống như hàng triệu người trên thế giới, bắt đầu một ngày mới với một tách cà phê thơm ngon, hoặc tìm đến nó như một người bạn đồng hành trong những giờ làm việc căng thẳng. Nhưng bạn đã bao giờ tự hỏi cà phê là gì một cách cặn kẽ chưa? Hôm nay, với vai trò là một người yêu và tìm hiểu về cà phê, mình sẽ cùng bạn khám phá từ nguồn gốc, các loại hạt phổ biến đến những điều thú vị xoay quanh thức uống đặc biệt này. Hãy cùng nhau “thức tỉnh” và khám phá thế giới cà phê nhé!
Có thể bạn chỉ đơn giản nghĩ cà phê là một loại đồ uống giúp bạn tỉnh táo, nhưng thực tế, nó còn ẩn chứa rất nhiều điều thú vị và đa dạng hơn thế. Chúng ta hãy bắt đầu từ những điều cơ bản nhất nhé.
Định nghĩa về cà phê

Cà phê là một loại đồ uống được pha chế từ hạt cà phê rang, thường là hạt của cây cà phê thuộc chi Coffea. Hạt cà phê là hạt của quả cà phê, thường được gọi là quả anh đào cà phê. Quá trình chế biến hạt cà phê bao gồm việc thu hoạch quả chín, tách hạt ra khỏi quả, sau đó sấy khô và rang ở nhiệt độ thích hợp để tạo ra hương vị đặc trưng. Cà phê là một trong những loại đồ uống phổ biến nhất trên thế giới, được yêu thích bởi hương thơm quyến rũ và khả năng giúp tăng cường sự tỉnh táo nhờ chứa caffeine.
Nguồn gốc lịch sử của cà phê
Câu chuyện về nguồn gốc của cà phê có rất nhiều phiên bản khác nhau, nhưng phổ biến nhất là câu chuyện về một người chăn dê tên Kaldi ở Ethiopia vào khoảng thế kỷ thứ 9. Theo truyền thuyết, Kaldi nhận thấy đàn dê của mình trở nên hoạt bát và tràn đầy năng lượng hơn sau khi ăn những quả mọng màu đỏ từ một loại cây lạ. Kaldi đã tò mò nếm thử và cảm nhận được sự tỉnh táo và sảng khoái. Sau đó, ông đã chia sẻ điều này với các nhà sư trong vùng, và từ đó, cà phê dần được biết đến và sử dụng rộng rãi.
Từ Ethiopia, cà phê lan sang các nước Ả Rập, đặc biệt là Yemen, nơi nó được trồng trọt và trở thành một phần quan trọng trong văn hóa. Đến thế kỷ 17, cà phê bắt đầu du nhập vào châu Âu và nhanh chóng trở thành một thức uống được ưa chuộng. Ngày nay, cà phê được trồng ở nhiều quốc gia trên khắp thế giới, tập trung chủ yếu ở khu vực “Vành đai cà phê” (Coffee Belt) nằm giữa chí tuyến Bắc và chí tuyến Nam.
Cây cà phê
Cây cà phê là một loại cây bụi thường xanh, có thể cao từ 5 đến 10 mét khi trưởng thành. Cây cà phê ra hoa màu trắng, có mùi thơm dịu nhẹ, và sau đó phát triển thành quả cà phê. Quả cà phê thường có màu xanh khi còn non và chuyển sang màu đỏ hoặc vàng khi chín, tùy thuộc vào giống cây. Bên trong mỗi quả cà phê thường có hai hạt cà phê (đôi khi chỉ có một hạt, gọi là “peaberry”).
Các loại hạt cà phê phổ biến

Trên thế giới có rất nhiều giống cà phê khác nhau, nhưng phổ biến nhất là 4 loại sau:
1. Arabica
Arabica được xem là loại cà phê chất lượng cao nhất, chiếm khoảng 60% sản lượng cà phê toàn cầu. Hạt cà phê Arabica có hình bầu dục, rãnh giữa hình chữ S, và thường được trồng ở vùng núi cao với khí hậu mát mẻ. Cà phê Arabica có hương thơm phong phú, vị chua thanh, ngọt hậu và ít đắng. Đây là loại cà phê được ưa chuộng trong các quán cà phê specialty và thường được dùng để pha các loại cà phê espresso, latte, cappuccino.
Mình đặc biệt yêu thích hương thơm hoa quả và vị chua nhẹ nhàng của cà phê Arabica.
2. Robusta
Robusta là loại cà phê có sản lượng lớn thứ hai trên thế giới, chiếm khoảng 30-40% tổng sản lượng. Hạt cà phê Robusta có hình tròn, rãnh giữa thẳng, và thường được trồng ở vùng đất thấp với khí hậu nóng ẩm. Cà phê Robusta có hàm lượng caffeine cao hơn Arabica, vị đắng đậm, chát và hương thơm nồng. Robusta thường được sử dụng trong các loại cà phê truyền thống của Việt Nam hoặc pha trộn với Arabica để tăng độ đậm đà và caffeine.
Nếu bạn thích một tách cà phê mạnh mẽ để “đánh thức” buổi sáng, thì Robusta là một lựa chọn tuyệt vời.
3. Liberica
Liberica là một loại cà phê có nguồn gốc từ Liberia, Tây Phi. Hạt cà phê Liberica có kích thước lớn, hình dạng không đều và hương thơm rất đặc trưng, thường được mô tả là có mùi khói, gỗ hoặc thậm chí là mùi trái cây lên men. Cà phê Liberica không phổ biến bằng Arabica và Robusta, nhưng nó vẫn được trồng ở một số quốc gia Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam.
Mình đã từng thử cà phê Liberica và ấn tượng với hương vị độc đáo và khác biệt của nó.
4. Excelsa
Excelsa là một loại cà phê thường bị nhầm lẫn với Liberica do có nhiều đặc điểm tương đồng. Tuy nhiên, Excelsa có hương vị phức tạp hơn, thường được mô tả là có vị chua, chát, và một chút hương trái cây. Excelsa chủ yếu được trồng ở Đông Nam Á và thường được sử dụng để pha trộn, tạo thêm sự độc đáo cho các loại cà phê.
Quy trình chế biến hạt cà phê
Sau khi thu hoạch, quả cà phê cần được chế biến để tách hạt ra khỏi lớp vỏ và thịt quả. Có ba phương pháp chế biến chính:
1. Phương pháp chế biến khô (Natural/Dry Process)
Đây là phương pháp truyền thống, trong đó quả cà phê được phơi khô trực tiếp dưới ánh nắng mặt trời. Quá trình này có thể kéo dài vài tuần và đòi hỏi sự kiểm soát chặt chẽ để tránh nấm mốc. Cà phê chế biến khô thường có hương vị đậm đà, ngọt ngào và có thể có hương trái cây.
2. Phương pháp chế biến ướt (Washed/Wet Process)
Trong phương pháp này, lớp vỏ và thịt quả cà phê được loại bỏ trước khi hạt được lên men và sau đó rửa sạch và sấy khô. Cà phê chế biến ướt thường có hương vị thanh hơn, chua nhẹ và thể hiện rõ các đặc tính hương vị của giống cà phê và vùng trồng.
3. Phương pháp chế biến bán ướt (Honey/Pulped Natural Process)
Đây là phương pháp kết hợp giữa chế biến khô và ướt. Lớp vỏ quả được loại bỏ, nhưng một phần thịt quả (mucilage) vẫn còn bám lại trên hạt trong quá trình phơi khô. Cà phê chế biến bán ướt thường có hương vị ngọt ngào, cân bằng giữa độ chua và độ đắng.
Các hình thức cà phê phổ biến

Từ những hạt cà phê đã rang xay, chúng ta có thể pha chế ra vô vàn thức uống cà phê khác nhau:
1. Cà phê đen
- Americano: Espresso pha loãng với nước nóng.
- Long Black: Tương tự Americano nhưng thêm espresso vào nước nóng để giữ lớp crema.
- Espresso: Một shot cà phê đậm đặc được pha bằng máy với áp suất cao.
2. Cà phê sữa
- Latte: Espresso kết hợp với sữa nóng và một lớp bọt sữa mỏng.
- Cappuccino: Espresso kết hợp với sữa nóng và một lớp bọt sữa dày.
- Flat White: Tương tự Latte nhưng lớp bọt sữa mịn hơn.
3. Cà phê pha phin
Đây là một nét văn hóa đặc trưng của Việt Nam. Cà phê được pha bằng phin, một dụng cụ lọc cà phê truyền thống, thường được uống với sữa đặc.
Mình luôn cảm thấy thư thái khi nhâm nhi một tách cà phê phin vào buổi sáng.
4. Cà phê hòa tan
Đây là dạng cà phê đã được chế biến sẵn thành bột hoặc hạt nhỏ, chỉ cần hòa tan với nước nóng là có thể uống được.
Tác dụng của cà phê đối với sức khỏe
Cà phê không chỉ là một thức uống ngon mà còn có thể mang lại một số lợi ích cho sức khỏe, chủ yếu nhờ vào hàm lượng caffeine và các chất chống oxy hóa:
Lợi ích tiềm năng
- Tăng cường sự tỉnh táo và tập trung: Caffeine là một chất kích thích tự nhiên giúp cải thiện chức năng não bộ.
- Cung cấp chất chống oxy hóa: Cà phê chứa nhiều chất chống oxy hóa có thể giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương.
- Giảm nguy cơ mắc một số bệnh: Nghiên cứu cho thấy uống cà phê có thể liên quan đến việc giảm nguy cơ mắc bệnh Parkinson, Alzheimer và tiểu đường type 2.
Tác động tiêu cực tiềm năng
- Gây mất ngủ: Caffeine có thể gây khó ngủ nếu uống quá nhiều hoặc quá gần giờ đi ngủ.
- Gây lo lắng và bồn chồn: Một số người có thể cảm thấy lo lắng hoặc bồn chồn sau khi uống cà phê.
- Gây nghiện: Uống cà phê thường xuyên có thể dẫn đến sự phụ thuộc vào caffeine.
Cách lựa chọn và bảo quản cà phê
Để có được một tách cà phê ngon, việc lựa chọn và bảo quản cà phê đúng cách là rất quan trọng:
Chọn loại hạt
- Chọn hạt cà phê nguyên chất: Hạt cà phê nguyên chất sẽ giữ được hương vị tốt hơn so với cà phê xay sẵn.
- Chú ý đến độ rang: Độ rang ảnh hưởng đến hương vị của cà phê. Rang nhạt thường có vị chua thanh, rang vừa có vị cân bằng, còn rang đậm có vị đắng mạnh.
- Xem xét nguồn gốc: Mỗi vùng trồng cà phê sẽ có những đặc điểm hương vị riêng.
Bảo quản đúng cách
- Bảo quản trong hộp kín: Tránh để cà phê tiếp xúc với không khí, ánh sáng và độ ẩm.
- Bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát: Nhiệt độ và độ ẩm cao có thể làm giảm chất lượng cà phê.
- Chỉ xay cà phê trước khi pha: Cà phê xay sẽ nhanh chóng mất đi hương vị.
Những điều thú vị về cà phê
- Cà phê là một trong những thức uống được giao dịch nhiều nhất trên thế giới.
- Brazil là quốc gia sản xuất cà phê lớn nhất thế giới.
- Ethiopia được coi là nơi khởi nguồn của cây cà phê.
Kết luận
Vậy là chúng ta đã cùng nhau khám phá rất nhiều điều về cà phê, từ định nghĩa cơ bản, nguồn gốc lịch sử, các loại hạt phổ biến, quy trình chế biến, các hình thức thưởng thức đa dạng, đến những tác động sức khỏe và cách lựa chọn, bảo quản. Hy vọng rằng, qua bài viết này, bạn đã có thêm những kiến thức thú vị và sâu sắc hơn về thức uống quen thuộc này. Cà phê không chỉ là một loại đồ uống, mà còn là một phần của văn hóa, một niềm đam mê và một người bạn đồng hành trong cuộc sống của rất nhiều người. Chúc bạn luôn có những trải nghiệm cà phê thật tuyệt vời!